Wo wee dat eelich noch …

ton Bispill mit Hein Vieth, de Melkbuur ut Voslapp?

Well vandoach dör Voslapp geit, sücht nich mehr veel van de Footstappen ut de Anfangstieden as ‚Reichsheimstättensied-lung’. Footstappen van Froolüü un Mannslüü mit Haart un Kuroasch, de foaken bit an de Enkels dör Schiet un Klei lopen mussen, üm van Huus to Huus to koamen – ov ok blods hör eegen Huusdöör to foaten to kriegen.
Een van de ‚Ünnernähmers’ ut de eerste Stünn’n wee Hein Vieth ut Brämen.
As Buurnjung van een grooten Ploatz in d’ Waller Karteer har he van to Huus ut woll good wat anne Fööt, as hüm dat Schik-ksoal noa Knyphusersiel drääven hett. Dör irgendeen Undööch in sien Jungmannstied har he sien Voader dorto brocht hüm as sien Noafolger up de Ploatz uttoschluten. Sien Moder hett hüm dorföör oaber över hör eegen Dod wäch noch reschkoapen goodholln.
So is he denn mit sien Metoa un veer lütji Brämer Kluten dorhen trukken, wor in de nächste duusend Joahr dat Lääven groode Bulgen schloahn schull. Tominnst wuur dat domoals överall so künnichmoakt.
In de Nööchte van hüm – een poar Stroaten wieder up Voslapp to – seet to disse Tied Fidi Folkers, de Dach för Dach mit een Eenspänner Rullwoagen up Melkverkoopstuur in de Noaber-schkupp dör de ‚Fedderwarder Baugroden’ gung – so as denn gewaltigen Boostää up d’ Nörderkant van Knyphusersiel domoals noch nöömt wuur.
Wiel de tweede Weltkriech, de to de Tied noch as jungen Keerl mit laang Beenen flink noa Oosten to leep, Fidi Folkers för sien blöderk Handwaark bruks, har Hein Vieth van hüm de Melktuur övernoahmen. Hein har irgendwu dat Glükk, dat man hum as Kriechshandwaarker nich bruken kunn. He wies nämich stoadich twee linker Hannen vöör, wenn hüm moal well inmustern wull. Villicht hett dor ok mennich Siet Spekk ov Ossenböst ut dat Waller Karteer bi noahulpen. Well weet dat noch so nipp un nau.
Up jederfall, Fidi Folkers har de Kriech överläävt un sien Melktuur wäär in eegen Hannen noahmen, un Hein Vieth har Spoaß an d’ Melkverkopen funnen un wuur sien eegen Boas in een lütten hollten Melkbuud in d’ Voslapper Flootstroat up de Höcht van d’ Tjarkstroat. (Jüst an disse Stää hett Fidi Folkers een poar Joahr loater sien neäd Geschäftshuus henboot) Dat düür oabers nich alltolaang, dor har Hein Vieth – as krägeln Hannelsmann de he wee – sükk tägenover an de Ekk van d’ Hunrichstroat een steenschen Wehrmachtsbarakk as neäd Domi-zil utkäken un ok to eegen moakt. Un wäär har de Stöähn ut dat Waller Karteer woll so een bietji noahulpen.
Nu wee ut Hein Vieth sien blauen Melkbuud över Nacht tomoal een Tant Emma Loaden worden. An de twee grooten Fenster in d’ Gäävel kunn jeden all van wieden sehn: dor is een Koop-mannsloaden, un een blikkern Toafel up de up blauen Grund in witte Bookstoavens Melk to lääsen wee, mook künnich, dat in de Loaden ok een Melkverkoopsstää inricht wee.
Melk verkopen drüss nämich noch lang nich jeden Koopmann – dor stunn’n noch Ünnersökungen un Froagen van dit un dat Amt un de Lizens van d’ Gesundheitsamt vöör.
Hein Vieth sien Loaden kunn nu rein mit aal de neemodsch Geschäften mitholln, de överall van Dach keemen.
Van mörgens söben bit oabends söben – mit Middachsstünn’n van een bit dree dortüschen – stunn de Loadendöör särß Doach in d’ Wääk oapen. De anner Tied wur dör de Achterdöör verköfft. Denn de Spröäk an de Kööperkring: ‚Wenn vorne zu is, denn tust du eben hintenrumkommen, nich’ – de wee föör jeder Koopmann in de Tied komodich. Keen een kunn sükk doch leisten, sükk een Geschäft dör de Nöäs goahn to loaten. Dat Lääven wee all so stuur genooch.
Ikk hevv Tieden beläävt, dor is bi Hein Vieth mehr achternrüm as vöörn dör de Loadendöör verköfft worden.
An de Siedelsmüür van d’ Loaden hungen oabends jümmer Stükk ov wat twintich Melkbummen över Kopp an d’ Kannenhollt, de Hein sien Froo Metoa mit Kannenbössel schwienkert har. Mörgens üm särß mussen de Bummen an d’ Stroat stoahn, denn up de Minüt keem Foahrmann Peter Janssen ut Bohnenbörch mit sien Fendt Dieselroß un brorch frischk Melk, Karnemelk un Klumpenbotter van d’ Hooksieler Mul-keree. Dat wee eerst vöörbi, as de Hooksieler Mulkeree van d’ Willemshoabener Konsumgenossenschkupp övernoahmen wuur.
Foahrmann Janssen wee mit sien Gespann man jüst üm d’ Ekk tukkert, üm bi Süster Elly in d’ Feddderwarderstroat Tee to drinken, denn klöäter all de Frachtwoagen van d’ Mulkeree Neeennen de Stroat hoch mit Room, Quark un Karmelksbree.
De Leeferanten gääven sükk schmörgens rein gegensiedich de Klepp van de Döör to Hein sien Klüterloaden in d’ Hannen.
Dat wee nämich noch nich so, dat dat heele Sortiment, so as vandoch, mit een Bakkbeest van Foahrtüüchs van een grooten Loagerstää up eenmoal anläävert wur. Dat wee aal moi updeelt.
För Moagerin un Woagenschmeer in alle Szorten wee Heino Weschke ut Rüstersiel tostännich, mit Kees in hart un week keem Kees-Harms ut d’ Diekstroat an d’ Hannelshoaben anbrakkert, bi Süd- un Tuunfrücht stunn Willms up de Foahrtügen, Koken leever Bakker Ommen ut Rüstersiel, Krinthen- un Wittstuut dortägen Helmuth Hayen ut Sengwarden un Schwaartbrod wee dat Rebett van Gökens Dampbakkeree in d’ Schoarriech – eenzich Brödchies un Kommißbroed wuurn jüstemang ut de Noaberschkupp leevert. De kunn Bakker Stamerjohanns woll an besten henkriegen, denn Kommißbrod dat har he över länger Tied to duusenden de Wääk föör de verscheeden Suldoaten in de Sengwarder Kasern un de Schoolkinner in d’ prince Rupert School torechtkliestert. De Tommys keemen tweemoal in d’ Wääk mit een grooten Frachtwoagen üm dat Brod ovtohoalen.
So har jeden lütjien Bedrief ut de Noaberschkupp sien Andeel an de Versörgung.
Aal wat nich frischk läävert wuur, as dor wee Hülsenfrücht, Ries, Mähl, Sönndachskeksen van XOX un Trüller, Soalt, Mehlis, Fattgurken, Suurkool, Ölich, Mostert, Seepen un Seepenpulver dat keem ut de Woarenloager van Hermann Kluge ov August Bade.
Man dröfft sükk dat nich so vöörstellen as dat vandoach goalk is mit de Utwoal, un de Minschen foaken gannich mehr weeten wat see denn kopen schöält, wiel achternrüm doch aal ut een un de sülvige Kädel kummt. Mit son Tüünkroam ween de Minschen domoals noch nich to vergöäkeln. De Minschen in de Tied de keeken noch up de Grund van d’ Szoppenpott. Van elker Produkt geev dat blods dree, veer Szorten – wenn överhaupts een Utwoal mögelk wee. Dor kunnen de Kööpers noch licht bilang kieken. Ok dat Gedränksangebot hull sükk in Grenzen. Oahn Perzenten geev dat blods Brause in geel, rod ov Gröön – och joa, un Coca-Cola wee jüüst dorbi hier bi us Foot to foaten. Up de poar Beerbuddels in d’ Loaden stunn Jewer, Haake-Beck ov Hemelinger drup, un Spritnoams kunns ok noch licht an twee Hannen uptellen. Man drunk noch mehr Leitungswoater, wiel Tee un Koffje man bannich düür ween. Schlukk un Beer wur mehr in de Krööch verköfft. Dat ‚Suupen’ wuur nämich noch as Mannslüüsoak ankeeken, un nich as Kinnervergnöögen, so as dat vandoach foaken genooch is.
Jüüst so hett Hein Vieht dat ok sehn, un wee mit Vergnöögen Litt bi de Willemshoabener Honoren. Well van de Minschen hier, de all een bietji stieve Knoaken un Stoff in d’ Hoar hevvt, kann sükk nich mehr an Willem Werther, an Koarl Lenzing, an Schorsch Coldewey ov an Hein Trenthoamer besinnen? Well van us ut de domoalige Tied Noawussenen sächt Lui Winter as Veehannelsmann un de Levy mit sien moie Lampenschirms, ov Franz Högemann, de jümmers aal Lüü mit sien neemodschen Kleedoasch antrekken wull, nix mehr, wenn see in Jonny Dekenas Palmenbuud up de Ploatz tägen de Schkippsboohaal in d’ Gökerstroat tohoop keemen un de Dach utklingen leeten?
Wat dor tüschen de Honoren bekoakelt wuur, dat wuß annern Dach de heele Kuntrei. Wat allerdings in d’ Hotel Atlantik an d’ Börsenploatz ovgung, wenn man dor nachtens tosoamenseet, dor wuur denn höächstens achter vöörhollen Hannen över schnakkt – dat wee denn joa de bäter Gesellschkupp.
Up jederfall hett Hein Vieth van de Vöördeelen, de he dör disse Kring har, een büld an de Sörgenbieters wiedergääven, de Dach föör Dach bi hüm in sien Loaden dat nödichste ton Lääven anschrieven leeten.
Üm dit stoahn in twee Welten – Spagat nöömt man dat needüütsch ja woll - mit de een Foot bi de ‚Rieken’ un mit de anner Foot bi de ‚Armen’ överhaupt vullhollen to köänen bruks Hein Vieth binnerwendich jümmers een bietji Ölich up d’ Woater. Anners har hum sien Seel woll an de Grund krägen.
Hein Vieth sien Ölich föör de Seel keem ut dat Nedderrheinsche – elker Klukk in sien eegen Buddel, moi in bruunsch Papeer indreit. Eelich wee dat wat tägen Lievpien noa een to goodet Äten – over de Seel sitt joa ok irgendwons ünnern in d’ Buuk.
Bi Hein Vieth moot de Seel up jederfall düchdich tokeer goahn hemm’n, denn twee Pakken van disse Tröster – van de in jeden Pakken veeruntwintich Stükk seeten – mook he an d’ Dach leddich. Wenn he in de düster Hülsenfrücht Ekk stunn, kunn man nich ünnerscheeden ov he an sien Zigaar schnuller ov jüüst de Unnerbargsche Krüderschlukk de Wäch noa ünnern gung. Good doahn hett hüm beids up de een ov anner Oart.
Hein Vieth har nämich ok in Huus jüüst keen lichten Stand. He leet sükk dat in d’ Loaden allerdings ni nich anmarken, wenner achter de Döör up de ‚PRIVOAT’ upstunn moal wäär Gewitterwulken ünner de leege Böähn hungen – wenner sien Metoa moal wäär an futern wee, dat Hein to lichtfardich mit hör düüred Good ümgung. Wenn Hein bi een aarm Schwien noch wat in d’ Book schrääven har, van de see noa hör Meenen all över Gedüür wat to fördern harn. Metoa kunn nämich heel schlecht wat ovgääven. See de an leevsten aal tosoamenkraben um sükk denn as son Klukkhäen doröver to hukeln. Hein Vieth wuß woll dat dat so weesen muß, anners har he flink nich mehr to de ‚Honoren’ hört, un sükk villicht ok een Koopmann söken musst, bi de he dat Nödichste ton Lääven in d’ Book schrieven loaten kunnt har. He kunn dormit ümgoahn – un wiel he dormit ümgoahn kunn, kunn he ok dormit lääven.
Ännert hett he sükk oaber sien Läävdach nich een Drei, un dat wee ok good so. Wenn he nämich wuß, dat irgendwons in een Huusholln annern Dach föör de Famili rein gannix mehr föör de Kinner to Äten up d’ Disch stoahn wüür, denn stunn dor schmörgens ok all moal een Tuut ov een Kist vöör de Döör, wat in keen Book schrääven wuur.
Een van de lütji Brämer Kluten ut de Vöörkriechstied har Hein as Voader bi sien Kolleech Hermann Ehrling in d’ Noaber-staddeel in d’ Läär doahn. De schull van ünnern an een vullständigen ‚Haringsbändiger’ ovgeeven, üm to de rechte Tied de Bedrief van Hein Vieth to Hein Vieth & Söän to moaken. Wiel Hein sülben joa nich van een Koopmannsfamili herkoamen wee, wee dat eelich sien gröttsten Droom, un is, wat hüm sülvst angung, bit to sien Dod ok een Droom blääven.
Denn as dat Lääven so speelt. Ut de Jung is woll een figelinschen Haringsbändiger worden – Hermann Ehrling wee joa een stoafasten Utbilder – un een stükkwiet is he ok bi sien Voader insteegen, un hett de Loaden mitschmeeten. Oaber blossich so laang, bit he bi sükk faststäelt hett, dat de Herings, de in sien Nett trüchbleeven, man veelsto lütt ween, üm dorvan groodoardich lääven to köänen. He is denn anfungen mit grötter Deerten to hanneln, un eder Hein Vieth mit d’ Oogen kniepen kunn stunn he mit sien Metoa wär allennich in sien Läävenswaark. Een lütt Sett hevvt de beid dor woll achter-antruurt – dat is wiß, oaber so as Hein Vieth mit beid Beenen mirden in de Welt stunn, so flink hett he dat ovdoahn un wäär noa vöörn keeken.
De Tied föör lütji Klüterloadens gung to Ennen – överall schooten ‚Discounter’ un Inkoopszentren ut de Grund, un Hein Vieth wull sien Loaden nich mehr vergröttern. He hett noa sein Meenen dat eenzich rechte doahn, he hett dat Glükk - as dat vöörbileep un hüm froacht hett wat sien Loaden kösten schull – bi d’ Hemdschlipp foat un fasthollen. He hett de Loaden van nu up glieks an goode Kööper övergääven, de dor een Krooch inricht hevvt. Dat mit ‚goode Kööper’ dat kann man vandoach noch sehn, denn de Famili van domoals sitt jümmers noch as Krööger un Hoteliers an de Ekk in dat sülvige Huus.
Hein Vieth hett sien Läävenskring schloaten, indem he siene letzde Joahren as Verwalter up de Buurenploatz in d’ Waller Karteer tobrocht hett. Wor ok de lütji Buddels ut dat Nedderrheinische hüm bit up sien letzden Dach de Tröö hollen hevvt.

Ewald Eden