Duden - een grooten Noam in dat lüütji Dörp Sengwarden

Överall wor Düütsch as Sproak noch Bedüdung hett, steit boaven alle Worden as faste Beteekning ‚Duden’. Dat is all sied lange Joahren so, un geit trüch up de ole Konrad Duden. De hett to sien Tied de Tied wiet vörrutkieken kunnt, un de Minschen mit sien Idee van een Wordenbook een Tau in d’ Hannen gäven, an dat see bit vandoach an langlopen. Wenn Konrad Duden nu nochmoal in de ‚Duden’ kieken kunn, muß he sükk wiers eers mit een Riech neeä Worden anfrünnen.
Mit een Büld van dat, wat dor so insteit, wuß he säker niks mit antofangen. Oaber sien Waark mit de Noam doaran, dat is bläven.
De Dudens ut Sengwarden, de dor goahn sünd, harn sükk ok eers ümkieken mußt, wenn see denn wär in disse Welt trüchkoamen ween.
Dat schoot mi in d’ Sinn, as ikk körtens een Bild van Dudens Krooch in Sengwarden in d’ Willemshoabener Zeitung ovdrükkt seech, un dorünner lääsen muß, dat de Tied föör dat Huus woll ovlopen is. Dit Stükk Geschicht word nu ovräten. Dat Müürwaark kummt up de ‚Restmassendeponie’, dat Hollt word ‚schreddert’, Iisen un anner Metall word ‚recycelt’ as dat in needüütsch heet, een bäten annerswat kummt noch in d’ ‚Sondermüll’ - un denn is dor niks mehr. Is dor wüggelk niks mehr? Wor blivt de Seel van dat Huus? Wor blivt aal dat Weeten üm de Tied, üm de Festen un Fiern, üm dat Lachen un de Troanen? Givt dat dor ok een ‚Restmassendeponie’ föör?
Dat Huus is ok een Waark ut verleeden Tieden, un as Krooch dör Generationen van Duden Hannen goahn. Diedrich een, Hans, Paul, Diedrich twee, Bernhard – dat ween aal stoahfaste Mannslüü mit kregel Froon an hör Sied. Is över hunnerd Joahr Lääven un Leiden denn niks? Opa Paul mit sien trööe Frünnd Ajax is mi heel besünners in mien Bedenken hangen blääven. De Veerbeener gung hüm keen Trää van de Sied – un schnakken kunns mit dat Deert blods up Plattdüütsch.
Dat Huus mit de ole Noam doran hett nämich ok Tieden överduurt – un jümmers mit de glieke Bewennt. Hier wuur dat Lääven in d’ Dörp waarmhollen.
As Diedrich Duden de Eerste noch in achteinhunnerd sükk an de Ekk fastsett hett, kunnen de Lüü dat mit dat ‚Waarmhollen’ noch so näämen as dat sächt is: Köälen, Hollt un Törf kunn man bi Duden kopen. Achtern up d’ Hoff leegen de schwaarte Köälen up groode Hümpel, un vöörn tägen de Krooch geev dat wittet Mähl un Krinthen.
De Bakkeree, de van de Vööreegendöömer Ulfers to de Krooch hör, is denn irgendwenn ovbraant, wiel de Bakkerjung in een kollen Wintersnacht dat inbööten in d’ Bakkoaben woll een bietji överdreeven har. An de Stää is denn de Soal boot wurden, in de sükk good tweehunnerd Gasten vergnöögen kunnen - mit een Freelücht-kägelboahn an de Oostermüür.
So mennich Schwien un Koo is mörgens nöchtern över de amtliche Veewacht achter d’ Soal dreeven worden, bevöör Verkööper un Kööper vöörn in d’ Krooch hör eegen Nöchternheit mit Schlukk un Beer verdrieven kunnen.
Mit ‚Gasthaus Deutscher Adler’, so as de Krooch amtlich heet, wußen de meesten niks antofangen. ‚Dudens Krooch’ seet dortägen in Allermanns Kopp fastspiekert.
Ok wenn dat groode Huus mirden in d’ Dörp bi wieden nich de eenzige Krooch in d’ Gemeend wee - van wecker Kant man ok up d’ Schossee noa Sengwarden rinkeem, man muß an Dudens Krooch vöörbi.
Vöörbi is good gesächt – ähm stillhollen, in de Gaststuuv rinkieken un hörn, wat dat in d’ Dörp an Neeichkeiten geev. Föör de meist Mannslüü, ov see nu Veehannelsmann, Buur, Handwaarker ov Aarbeider ween, wee dat komodich. As denn ok up d’ Land mehr un mehr blikkern Kisten mit hör iistern Haart Peer un Woagen ut de Olldach verdreeven, wuur dat mit dat anhollen un rinkieken stilkens wat minner.
De Tied har een Deel van hör Komodichkeit in de Tied achterloaten.
Ovwoll, wenner man so an de Generatschonen langskikkt - dat wee eelich glieks, wekker Duden as Koptein an Bord dat Stüür in d’ Füüsten hull – dat Schkipp Duden, mit de Krooch as Kommandobrürch is alltieds good in Foahrt bleeven. Dör Undeepten un leeged Woater in de Gesellschkupp is dat Boot Duden nettegroad so good dörseilt, as dör Störmnachten un Hoagelschlach. Dat leech woll nich upletzt doran, dat de Stüürmann – liekers well dat jüüst wee - mit Haart un Seel in d’ Jeverland to Huus wee. Dat van aal Kanten Vertroon up dat Huus leech, is doran ovtosehn, dat de Weertsmann toglieks Bankholler föör de Ollnborgsche Landsbank wee. Dudens Bankstuv wee woll de eenzige Geldkaas mit Öäpnungstieden bit wiet noa Middennacht.
Alleen de Soal kunn Kisten vull Biller dorvan moalen, wat in hüm ovgoahn is. Jeden, de moal in Sengwarden to Huus wäsen is, weet irgendwat to vertellen, wat he irgendwenn in de Soal beläävt hett.
Een ov anner mach nu woll denken: Joa joa – dor blaart een Mannsbild de moie Tied achteran, un mach dor villicht son spierke Recht mit hemmen. Oaber heel so wee dat nich.
Ok de Froolüü in d’ Dörp kreegen hör Deel dorvan ov. Wenn see ok nich mit de Mannslüü bi Schlukk un Beer an d’ Tresen sitten goahn kunnen to schnöätern – disse Freeheit keem eers mit de neeä Tied – stuv tägen de Gaststuv wee Dudens Kolonioalwoarenloaden mit aal de Kroameree föör Köäken un Huusholln. Un nu schall blods nümms glöven, de Froolüü harn dor nich foaken nipp un nau mitkräägen, wat van de Keerls vör d’ Beerhoahn tägenan in de Gaststuuv Wichtichs föör de Welt bekoakelt wuur. Man wee joa ünner sükk.
Ingangs de szömziger Joahren hett sükk dat Bild denn hoast över Nacht ännerd. In d’ Krooch weih van Mondachs bit Freedachs een annern Wind. Kompaneen van Aarbeidslüü har de ‚Industrialisierung’ tomoal an de Küst föört, de Oabend föör Oabend in d’ Krooch bi Duden Anker schmeeten. De Köäken, de bit dorhen blods jümmers to Festivitäten wiest har, wat see hergääven kunn, stunn nu elker Oabend düchdich ünner Damp. De Mannslüü, de Dach föör Dach twalf Stünnen up de groode Boostään an d’ Woater knoied harn, kunnen woll wat verknusen.
Nu keem dat wäär van Dach, wat de Sengwarder Krööger all sied de ole ‚Knyphuser Tieden’ utteekend hett: Hör Weltoapenheit un Gastfrünnelkkeit Frömmden tägenover.
Dorvan to vertelln weeten vandoach noch mit Haartblood ole Mariners in ganz Düütschland. Mennicheen kricht noch richtich Lüchten in de Oogen, wenn he an sien Dennsttied in de Sengwarder Kasern un de Nachten in Dudens Krooch trüchdenkt. Tüschentieds hevvt sükk joa ok mit wesselnd Düür Serben, Kanoadiers un Tommys in d’ Dörp as in Huus föölt.
Ikk denk, ikk bünn nich de Eenzige, de dat maal ankummt, dör Sengwarden to foahren un nich mehr bi ‚Dudens Krooch’ föör een lütten Schnakk stillhollen to köänen.
ee